Transfer znanja i tehnologija

Transfer znanja i tehnologija

Kada je 1948. godine otpočeo sukob između Jugoslavije i zemalja Informbiroa, na Zapadu su u prvi mah procenjivali da se radilo o „porodičnoj svađi“ između komunističkih zemlja. Ipak, produbljivanje konflikta koje je usledilo u toku druge polovine 1948. i 1949. godine nateralo je lidere zapadnih zemlja da se više zainteresuju za ovaj sukob i pokušaju da ga što bolje iskoriste, tako što će težiti da od Jugoslavije stvore model na koji su trebale da se ugledaju ostale istočnoevrpske komunističke zemlje. Sa druge strane, jugoslovenski državni vrh suočen sa totalnom blokadom sa Istoka, izlaz iz teške sutuacije morao je da traži u saradnji sa zemljama Zapada, pre svega sa Sjedinjenim Američkim Državama. Na taj način između dveju država uspostavljna je jača veza čiji je temelj činila „spoznaja o sličnosti i podudarnosti interesa“.

Međutim, uspostavljanje jačih ekonomskih konekcija između dveju država išla je sporije nego što su to želili u Jugoslaviji. Tek je 1952. godine potpisan Ugovor o privrednoj saradnji između Jugoslavije i SAD, ključni sporazum prema kojem je SAD u toku 1950-ih godina pomagala privredni razvoj FNRJ. Ovim Ugovorom, regulisano je i dodeljivanje razvojne tj. tehničke pomoći Jugoslaviji od strane SAD. Razvojna pomoć SAD uglavnom se koristila na području privrede (industrija, saobraćaj, poljoprivreda, građevinarstvo), kako je to i bilo predviđeno pomenutim Ugovorom, ali je pored toga neretko korišćena i za pojedine neprivredne delatnosti, kao što su: zdravstvo, prosveta, javna administracija, finansije, nuklearna energija i dr. Američka tehnička pomoć Jugoslaviji, koristila se kroz nekoliko različitih vidova: slanje jugoslovenskih stručnjaka na specijalizaciju, pomoć američkih eksperata u rešavanju različitih problema, kako u privrednim tako i u neprivrednim granama i dobijanje labaratorijske i demonstracione opreme.

Ako posmatramo period od 1952. do 1965. godine, ukupna tehnička pomoć koju je SAD uputila Jugoslaviji kroz pomenute vidove pomoći i programe Multal Security Agency (MSA), Foreign Operation Agency (FOA) i International Cooperation Agency (ICA) iznosila je 19.546.704 američka dolara. Američka tehnička pomoć najveći obim dostigla je u godinama 1958–1960, kada je ona iznosila oko 4.000.000 dolara na godišnjem nivou. U 1961. godini vrednost godišnje pomoći pala na je 3.300.000, a u 1962. na oko 1.062.000 dolara. Ujedno 1962. predstavlja poslednju godinu u kojoj je besplatna američka tehnička pomoć dodeljena Jugoslaviji, s obzirom na to da je vlada SAD krajem 1961. godine donela odluku o njenom ukidanju. Ipak, program američke tehničke pomoći nastavio je na neki način da egzistira i u narednim godinama (1963–1965), kroz realizaciju projekata predviđenim programima iz 1961. i 1962. godine.

U sledećem tabelarnom pregleu dat je prikaz dobijene pomoći u periodu 1952–1962. godine.

Tabela 1: Prikaz dobijene pomoći po godinama

Pored pomenutih sredstava, u posmatranom periodu Jugoslavija je kroz američku tehničku pomoć dobila i 5.937.182 dolara za nabavku stručne literature i tehničkih filmova u SAD kao i 455.123.616 dinara (oko 1.500.000 dolara) za prevođenje i štampanje 37 stručnih dela američkih autora na srpskohrvatski jezik. Sve ukupno Jugoslavija je od SAD kroz program tehničke pomoći u periodu od 1952. do 1965. godine, bespovratno dobila gotovo 27.000.000 američkih dolara.

Obrazlažući ukidanje besplatne tehničke pomoći, predstavnici američke privredne misije u Jugoslaviji, istakli su da je dotadašnja tehnička pomoć dala korisne rezultate, pre svega kroz uspostavljanje kontakata između poslovnih ljudi dveju zemalja. Isto tako, oni su bili mišljenja da besplatna tehnička pomoć američke vlade Jugoslaviji više nije potrebna, s obzirom na to da je ona postigla određeni stepen razvoja i da je sposobna da na drugačijim osnovama sarađuje sa inostranstvom.

Koji su to korisni rezultati tehničke pomoći koje pominju predstavnici američke privredne misije u Beogradu? Prema našem mišljenju ističu se tri stvari: 1) jugoslovenskim stručnjacima omogućeno je da se upoznaju sa najsavremenijim naučnim i tehničim dostignućima i savremenim tehnološkim procesima u SAD; 2) uz pomoć američkih eksperata rešavani su tekući privredni problemi u Jugoslaviji i prenošena proizvodna iskustva razvijene američke industrije; 3) dobijena laboratorijska i demonstraciona oprema omogućila je osposobljavanje niza jugoslovenskih naučno-istraživačkih instucija za intenzivniji naučno-istraživački rad i potpunije stručno usavršavanje jugoslovenskih kadrova.

U periodu od 1952. do 1964. godine po programu američke tehničke pomoći na specijalizaciju je upućeno 3.809 jugoslovenskih stručnjaka. Njihovo usavršavanje odvijalo se u nekoliko različitih vidova: neposredna praksa i specijalizacija u proizvodnji, studijske stipednije u institutima, kursevi i praktična obuka, obilasci postrojenja i kratka sudelovanja na seminarima i kursevima. Pozitivni efekti proizašli iz ovog programa bili su mnogobrojni, a stečena iskustva za mnoge su bila dragocena. Po povratku u zemlju oni su prenosili znanja stečena tokom specijalizacije na različite načine, a najčešće kroz predavanja, pisanje sturčnih radova i praktičnom obukom radnika i službenika. Na ovaj način veliki broj jugoslovenskih specijalizanata doprineo je unapređenju rada svojih preduzeća i institucija, a nemali broj jugoslovenskih stručnjaka po povratku sa usavršavanja dalo je svoj doprinos i u osvajanju novih tehnologija i proizvoda.

Dolazak 188 američkih eksperata u Jugoslaviju u posmatranom periodu (1952–1965) pokazao se takođe kao vrlo značajan. Većina ih je dolazila sa velikim praktičnim iskustvom, koje je dalo vidne rezultate u osposobljavanju jugoslovenskih stručnjaka i radnika uopšte u različitim privrednim granama. Rad eksperata posebno se osetio u rešavanju konkretnih problema u industriji kao što su: unapređenje rada, primena novih metoda, ukazivanje na pojednostavljenje i ubrzanje mnogih operacija, ispistivanje sirovina, praktični radovi u labaratorijama, rešavanje pitanja tehnološkog postupka u proizvodnji, poboljšanje uređaja, ali i odstranjivanje različitih nedostataka, koji su pratili jugoslovensku industriju koja je bila u povoju.

Oprema dobijena iz SAD uglavnom je bila laboratorijskog i demonstracionog karaktera. Tu su bila i različita učila i vizuelna pomagala. Korisnici ove opreme uglavnom su bile naučno-istraživačke institucije, ali i privredne organizacije, naročito iz oblasti industrije, poljoprivrede i građevinarstva. Iako su u početku izdvajana sredstva za opremu bila simboloična, u godinama kada je tehniča pomoć bila najveća (1958–1961), procentualno najveći deo novca odlazio je na nabavku opreme. Ta mogućnost, da se kroz tehničku pomoć nabavlja i oprema u većem obimu, dala je veliki doprinos kvalitetu same pomoći.

Mada je bilo izvesnih nedostataka i problema prilikom realizacije programa američke tehničke pomoći u periodu od 1952. do 1965. godine, ipak možemo zaključiti da je ona dala vidne rezultate u razvoju jugoslovenske privrede, pre svega industrije i poljoprivrede.

O autoru:

Boris Tomanić je rođen u Beogradu 1990. Studije istorije upisao je 2009. na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je diplomirao 2014. na Katedri za istoriju Jugoslavije. Master diplomu je stekao 2016, a doktorske studije upisao je 2017. na istom univerzitetu. Od marta 2016. bio je angažovan kao spoljni saradnik Muzeja žrtava genocida, a od septembra 2017. do aprila 2018. radio je u Arhivu Jugoslavije u Beogradu. Istraživačka interesovanja usmerena su ka ratnim zločinima počinjenim u Prvom i Drugom svetskom ratu u jugoistočnoj i istočnoj Evropi, vojnim formacijama koje su dejstvovale u Jugoslaviji tokom Drugog svetskog rata, društvenim prilikama u Kraljevini Jugoslaviji i spoljnopolitičkoj delatnosti socijalističke Jugoslavije. Dobitnik je nagrade Instituta za savremenu istoriju za najbolji master rad na Katedri za istoriju Jugoslavije u 2016. Od maja 2018. zaposlen je u Institutu za savremenu istoriju.

Aleksandar Rakonjac je rođen 9. aprila 1990. godine u Bajinoj Bašti. Osnovne i master akademske studije istorije završio je na odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, a trenutno je doktorand na Katedri za istoriju Jugoslavije na istom fakultetu. Dobitnik je nagrade za najbolji rad iz ekonomske istorije Balkana za 2015. godinu, koji dodeljuju izdavačka kuća „Arhipelag“ i „Centar za liberalno-demokratske studije“. Tema interesovanja vezane su za privrednu obnovu Jugoslavije posle Drugog svetskog rata, industrijalizaciju i elektrifikaciju tokom sprovođenja Prvog petogodišnjeg plana, privrednu saradnju FNRJ/SFRJ sa svetom i zadrugarstvo kao alternativni model privrednog razvoja. Bio je stipendista Ministarstva prosvete, nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije, a trenutno radi na Institutu za noviju istoriju Srbije kao istraživač-pripravnik.

Marko Miletić je rođen 25. aprila 1990. godine u Užicu. Završio je osnovne i master studije istorije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Trenutno je doktorand na istom fakultetu. U fokusu njegovog interesovanja nalazi se vojna, ekonomska i diplomatska istorija Jugoslavije. Radi u Arhivu Jugoslavije.