Poslednji susret Josipa Broza sa američkim predsednikom: Tito – Karter u SAD 1978. godine
Josip Broz Tito je ostao upamćen u političkoj istoriji kao državnik sa bogatim diplomatskim iskustvom i brojnim spoljnopolitičkim aktivnostima. Dok je bio na čelu komunističke Jugoslavije, sastao se sa pet američkih predsednika: Dvajtom Ajzenhauerom, Džonom Kenedijem, Ričardom Niksonom, Džeraldom Fordom i, konačno, Džimijem Karterom. Poslednji susret Josipa Broza Tita sa američkim predsednikom odigrao u Vašingtonu od 7. do 9. marta 1978. godine. Tito je posetio Sjedinjene Američke Države na poziv 39. američkog predsednika Džimija Kartera (Dnevnik, 1978: 1).
Tito je 28. februara 1978. godine, pred odlazak u Vašington, dao veoma sadržajan intervju poznatom novinaru Njujork Tajmsa Džejmsu Restonu. U intervjuu je istaknuto da su odnosi sa Zapadom prolazili kroz mnoge faze, ali da su u protekle tri decenije u stalnom usponu zbog uvažavanja principa ravnopravnosti, nemešanja i uzajamne koristi. Suprotne ideološke orijentacije dve zemlje nisu bile prepreka razvoju bilateralnih odnosa (političkih, ekonomskih, kulturnih, naučnih itd.). Najvažnije težnje u međunarodnim odnosima druge polovine dvadesetog veka su uperene ka smanjenju mogućnosti za izbijanje novog globalnog sukoba, a naročito nuklearnog rata. Sve težnje su uzaludne, ukoliko se ne obustavi trka u naoružanju. Blagostanje jednih i elementarna glad stotine miliona drugih (inače suseda na ovoj planeti) ne obećava mir i sreću ni jednima ni drugima. Drugim rečima, na nesreći jednih (gladnih, bolesnih, siromašnih) ne može se izgraditi sopstvena sreća. Imajući u vidu rečeno, neophodno je da razvijene zemlje pomognu razvoj i napredak siromašnih zemalja. Socijalizam u njegovim različitim formama postaje praksa u mnogim državama na svim kontinentima. Ovom prilikom Tito je kritikovao “višak demokratije” u Sjedinjenim Američkim Državama, aludirajući na to da američka Vlada toleriše javno istupanje političke emigracije iz Jugoslavije koja je tokom Drugog svetskog rata činila zločine i vrši terorističke akte uperene ka diplomatsko-konzularnim predstavništvima i osobljem, što narušava odnose dve države (Reston, 1978: 1-5).
Josip Broz Tito i članovi jugoslovenske delegacije su poleteli ka SAD sa batajničkog aerodroma 6. marta 1978. godine (Gustinčič, 1978: 1,2). Predsednik Karter sa suprugom i najbližim saradnicima je dočekao jugoslovensku delegaciju 7. marta na travnjaku ispred Bele kuće. Tokom ove posete članovi jugoslovenske delegaciju su, pored predsednika, činili: predsednik Predsedništva SR Slovenije Sergej Krajger, podpredsednik Saveznog izvršnog veća i savezni sekretar za inostrane poslove Miloš Minić, član Saveta predsedništva Josip Vrhovec, ambasador SFRJ u Vašingtonu Dimče Belovski i drugi (Dečernić, 1978: 1). U pozdravnom govoru Karter je ukazao značaj jugoslovenskom predsedniku i istakao da je značajna ličnost u međunarodnim odnosima: Tito je pokazao veliku snagu u teškim trenucima, Beograd je značajan centar napora ka izgradnji mira u svetu zbog predstojećeg održavanja ministarskog sastanka Nesvrstanih i konferencije KEBS-a, SAD podržavaju teritorijalnu celovitost Jugoslavije i njenu nezavisnu politiku. Za Sjedinjene Američke Države, Jugoslavija je personifikacija politike Josipa Broza Tita. Osnova ovog susreta je prethodna sadržajna korespondencija dva predsednika u kojoj su razmenili ideje, mišljenja i stavove o aktuelnim svetskim problemima. Narodi Jugoslavije su bliski američkom narodu još od mandata predsednika Vudroa Vilsona koji je pomogao ujedinjenje Južnih Slovena nakon Prvog svetskog rata. (Milin, 1978a: 1-2). Predsednik Karter je za beogradsku Borbu izjavio: “Mada još nisam sreo predsednika Tita, smatram da sam ga već upoznao kroz našu prepisku, a njegovi mudri saveti su mi bili od koristi u nizu pitanja.” (Dečernić, 1978: 1).
Izvor: Borba, 08. mart 1978. godine, str. 1
Ovaj susret, kao i prethodni, bio je propraćen od strane brojnih američkih i svetskih medija: Vašington post je izvestio da je Tito toplo dočekan u Vašingtonu, meksički Uno Mas Uno govori da će Tito tražiti autentičan vid saradnje sa nerazvijenim državama, Diario 16 je nazvao Tita jednim od najbrilijantnijih državnika dvadesetog veka, Radio Vašington je naglasio da je Karter nazvao Tita ocem razoružanja, Maten govori o Karterovom viđenju Tita kao branioca slobode, štampa iz Istočnog bloka je, takođe, ispratila ovaj događaj (Dnevnik, 1978a: 2).
Ovaj susret je plod nepostojanja nerešenih pitanja između dve države. Karterova administracija je u potpunosti uvažavala jugoslovensku politiku, kao i napore Tita za izgradnjom mira u svetu. Ovakav pristup je rezultat Karterovog sagledavanja međunarodnih odnosa. U mnogim pitanjima je došlo do podudarnosti između američkih i jugoslovenskih gledišta tokom razgovora dva predsednika: problemi na Rogu Afrike (sukob Somalije i Etiopije) i Bliskom Istoku (izraelsko-arapski sukobi), detant i odnosi Istoka i Zapada (Budimir, 1978: 3).
Trodnevna poseta je završena 9. marta 1978. godine. Prilikom napuštanja Sjedinjenih Američkih Država, Tito je uputio telegram zahvalnosti predsedniku Karteru na srdačnom gostoprimstvu. Nakon Vašingtona sledeća destinacija u Titovoj diplomatskoj aktivnosti je London (Politika, 1978: 1). Očigledno je da ova poseta nije bila u tolikoj meri sadržajna kao prethodne: kako zbog starosti Tita koji je tada imao 86 godina, ali i zbog njegovog zdravstvenog stanja koje mu je onemogućavalo intenzivniju fizičku aktivnost. Tito je umro dve godine nakon ove posete. Sa njegovim nestankom kao ličnosti koja je mirila brojne protivrečnosti unutar Jugoslavije, došlo je do razvoja unutrašnjih kriza koje će postati uvod u dezintegraciju Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije u godinama koje slede. U ovome se, zaista, obistinilo Karterovo viđenje da je Jugoslavija odraz ličnosti Josipa Broza Tita.
Karter je tokom ovog susreta prihvatio Titov poziv da poseti Jugoslaviju, ali će on uslediti nakon smrti jugoslovenskog predsednika. Džimi Karter je posetio Jugoslaviju 24. i 25. juna 1980. godine i tom prilikom je odao počast Josipu Brozu Titu u Kući cveća i izrazio žalost zbog njegove smrti, ali i ukazao na zadovoljstvo jugoslovenskih naroda Titovim nasleđem (Šantić, 1982: 1-2).
Izvor: D. Urošević i M. Janković, Politika, 25. jun 1982. godine, str. 2
O autoru:
Dejan Tadić je rođen 7. januara 1992. godine u Somboru, gde je stekao osnovno i srednje obrazovanje. Osnovne akademske studije politikologije je završio na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Beogradu.
Master akademske studije „Terorizam, organizovani kriminal i bezbednost“ na Beogradskom univerzitetu je okončao odbranom master rada na temu „Bezbednosni aspekti obojenih revolucija“. Prva istraživačka iskustva stiče tokom volonterskog programa u Institutu za međunarodnu politiku i privredu u Beogradu.
Autor je objavio nekoliko naučnih radova u domaćim naučnim časopisima. Student je doktorskih akademskih studija politikologije na Fakultetu političkih nauka Univerziteta u Beogradu. Dobitnik je stipendije Misije OEBS-a u Srbiji za doktorske studije.
Nemanja Simić je rođen u Somboru 9. decembra 1987. godine. Osnovne i master akademske studije je završio na Odseku za istoriju Filozofskog fakulteta u Novom Sadu.
Zaposlen je kao nastavnik istorije u osnovnoj školi. Istraživačka interesovanja su usmerena ka događajima na prostoru Jugoslavije tokom Drugog svetskog rata i posleratnoj političkoj istoriji Jugoslavije, kao i lokalnoj istoriji.
